Na początku roku Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej zapraszamy Państwa na słuchowisko, które powstało na podstawie jednej z najmniej znanych sztuk poetki.

Wystawiony tylko raz

„Mrówki” to też jeden z nielicznych niekonwencjonalnych dramatów Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej. Napisany przed 1932 rokiem został wystawiony tylko raz, w 1936 roku w Teatrze im. Juliusza Słowackiego w Krakowie. Odniósł duży sukces sceniczny, a prof. Kazimierz Wyka pisał o nim: „„Mrówki" w zasadniczej strukturze sztuki stanowią [...] najśmielszy pomysł, na jaki zdobył się kiedykolwiek teatr polski, gdy pamiętać będziemy o tak rzadkim połączeniu swobody poetyckiej z niecierpliwością o losy jednostki”.

„Mrówki” w swej narracji zestawiają i opisują dwa światy, dwa mikroorganizmy. Świat zwierząt - mrowisko i świat ludzi - rodzinę, jako podstawową komórkę społeczną. Równocześnie i identycznie, niezależnie od różnic między tymi światami, Jasnorzewska ukazuje dramat jednostek. Skrzydlatych, pełnych nadziei i miłości mrówek oraz kobiet, które nie zgadzają się na sprowadzenie ich istnienia tylko do narzędzia służącego rozmnażaniu i reprodukcji gatunku. Problemy, które rozważa poetka i z którymi mierzą się zarówno mrówki jak i ludzie, dotyczą relacji pomiędzy jednostką a jej obowiązkami i prawami względem społeczeństwa i świata, w którym funkcjonuje.

Pierwszy i trzeci akt dramatu rozgrywa się w mrowisku, drugi w świecie ludzkim. Obydwa mikrokosmosy łączy mrowisko, które znajduje się w przydomowym ogródku Giny i Kajetana, małżeństwa którego losy śledzimy w jednym poświęconym sprawom ludzkim akcie. Baśniowa konwencja dramatu umożliwia wielość interpretacji i stanowi o sile oraz uniwersalności utworu.

Współczesne pytania i dylematy

Niektórzy recenzenci, współcześni Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej, zwracali również uwagę na profetyczność „Mrówek”. Odczytanie dramatu i uporządkowanego świata mrówek jako zapowiedź nadchodzącego faszyzmu oraz krytyczny komentarz w dyskusji o przemianach dwudziestowiecznego społeczeństwa w totalitarne państwo mrówek, które w finale trzeciego aktu ulega zagładzie wydaje się jednoznaczną zapowiedzią wojny, która wybuchła trzy lata po premierze sztuki.

Napisany ponad 90 lat temu dramat zadaje nadal aktualna pytania. Wzrost totalitaryzmów i autorytaryzmów związany z kryzysami ekonomicznymi i migracyjnymi jest doświadczeniem współczesnego świata. Dyskusja o roli kobiet w życiu społecznym i ich prawie o samostanowieniu jest ciągle obecna w debacie publicznej. W „Mrówkach” odnajdziemy bieżące i współczesne pytania oraz dylematy, z którymi mierzy się teraz świat.

9 lipca 2025 roku przypada 80. rocznica śmierci jednej z największych polskich poetek – Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej. Tomiki z wierszami Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej nadal są wznawiane, czytane i tłumaczone m.in. na języki angielski, niemiecki, francuski, włoski, rosyjski, szwedzki, chiński, japoński i hindi, czyniąc z niej, obok Wisławy Szymborskiej, najchętniej przekładaną polską autorkę w historii. Dlatego Senat przekonany o szczególnym znaczeniu dorobku twórczego poetki, ogłosił rok 2025 Rokiem Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej.

Twórcy

W słuchowisku wystąpili: Ewa Dałkowska, Ewa Ziętek, Marzena Trybała, Anna Cieślak, Elżbieta Nagel, Marcin Januszkiewicz

Kierownictwo produkcji: Beata Jankowska

Muzyka: Marcin Nierubiec

Reżyseria dźwięku: Andrzej Brzoska

Adaptacja i reżyseria: Aleksandra Głogowska

Po słuchowisku o twórczości Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej Jan Bończa-Szabłowski porozmawia z prof. Ingą Iwasiów - literaturoznawczynią, krytyczką literacką, poetką. 

Polskiego Radia RDC można słuchać w Warszawie na 101 FM, w pasmach lokalnych oraz online na rdc.pl/player.