Krótki opis odcinka

Mileszewy są niedaleko od granicy między województwami mazowieckim i kujawsko-pomorskim, ale działalność postaci historycznych, które z tą miejscowością są związane, wybiega daleko poza region ziemi michałowskiej; utwory i zalecenia I. Łyskowskiego czytano w szerokich kręgach Królestwa Polskiego, dokąd jego sława sięgała.   Wydawałoby się, że skoro o tej postaci jest całkiem sporo informacji historycznych, a Sejm Rzeczypospolitej Polskiej upamiętnił ją specjalną uchwałą, w 200-lecie urodzin, to i dom rodzinny Ignacego Łyskowskiego – bo o nim mowa – powinien stanowić centrum pamięci i miejsce, w którym można by poznać go jeszcze bliżej. Tymczasem, XIX-wieczny pałac Łyskowskich, potem Sikorskich i Łangowskich w Mileszewach (gm. Jabłonowo, pow. brodnicki, woj. kujawsko-pomorskie) niszczeje, a niegdyś piękny park dworski coraz bardziej zarasta dziką roślinnością. Imię Ignacego Łyskowskiego nadano ulicom w Toruniu, Szczecinie, Brodnicy, Gdyni i w  Grudziądzu. Jest on również patronem Biblioteki Publicznej w Brodnicy oraz Zespołu Szkół CKP w Grubnie. Dzięki staraniom lokalnej społeczności, 12 września 2020 roku w dwusetną rocznicę urodzin w centrum wsi w Mileszewach, gdzie Ignacy Łyskowski się urodził i spędził całe życie, została odsłonięta pamiątkowa tablica. Poza uchwałą sejmową, dnia 29.04.2021 Rada Miasta i Gminy Jabłonowo Pomorskie podjęła uchwałę o nadaniu imienia Ignacego Łyskowskiego Szkole Podstawowej w Góralach. Działania te nie idą jednak w parze z troską o dom rodzinny tego publicysty, ziemianina, myśliciela, piewcy pracy organicznej i działacza na rzecz polskości tzw. Prus Zachodnich. A przecież, Łyskowski stoi w pierwszym rzędzie grupy najwybitniejszych Polaków doby rozbiorów, którzy całe swoje życie poświęcili krzewieniu postępowych rozwiązań w kluczowych wówczas dla Polaków dziedzinach, czyli oświacie (głównie rolniczej), czytelnictwie polskim i gospodarce, których rozwój miał być jedną z dróg do odzyskania niepodległości.   Ignacy Łyskowski (1820-1886) był synem Konstantego (1780-1855), niezamożnego, zaledwie jednowioskowego ziemianina, deputowanego ziemstwa kredytowego i Anny z Rutkowskich. Majątek Mileszewy i istniejący tam drewniany dwór, do rodziny wniosła Anna, odziedziczywszy te dobra po matce, Katarzynie z Kalksteinów (1758-1796). Ze względu na liczne potomstwo i trudności w zapewnieniu wykształcenia dzieciom, średni z nich, Ignacy najpierw uczony był w domu przez nauczyciela niemieckiego, w szkole również spotkał się z nauką tylko w języku niemieckim, więc znalazł się w jakimś sensie na pograniczu kulturowym. Pomoc księdza kanonika Jana Donimirskiego (1795-1868) sprawiła, że w kolejnej szkole zetknął się już z polskością, do której tak tęsknił i jej pragnął. Po nauce wrócił do domu, aby pomóc ojcu w zaniedbanym majątku, nie rezygnując jednak ze swych przemyśleń, które w formie rozległej publicystyki (ale i poezji) i aktywności społecznej, rozpoczął realizować. Krytyczny w stosunku do tych ziemian, którzy nie umieli zając się swymi dobrami, a otwarty na szeroką edukację ludu, doszedł w działalności aż do parlamentu pruskiego, broniąc w ramach Koła Polskiego narodowych interesów. Spoglądając na tych, którzy byli przed nim i po nim, to postawą propolską dołączył do długiej listy ziemian – działaczy, pionierów na obszarach zaboru pruskiego w szerokim jego ujęciu historycznym i geograficznym. A byli wśród nich  Chłapowscy, Marcinkowscy, Donimirscy, Sierakowscy, Działowscy, Janta-Połczyńscy, Komierowscy, Slascy, Kalksteinowie: z tzw. Prus Wschodnich, Zachodnich, Wielkopolski i Pomorza – czyli z regionów, w których walka o polskość była szczególnie trudna, ale i przynosiła efekty, stąd to miano pionierów.      Ignacy Łyskowski reprezentował w parlamencie frankfurckim polską ludność na Pomorzu, protestując przeciwko włączeniu Pomorza Gdańskiego do Rzeszy Niemieckiej. W 1866 był posłem na sejm pruski; a od 1881 r. do parlamentu niemieckiego. Ignacy Łyskowski wraz z Teodorem Donimirskim (1809–1884) i stryjecznym bratem, Mieczysławem Łyskowskim (1867) utworzył instytucję, której celem było organizowanie corocznych sejmików gospodarczych. Po dwu latach z Teodorem Donimirskim założył w Toruniu Towarzystwo ku Wspieraniu Moralnych Interesów Ludności Polskiej pod Panowaniem Pruskim. Towarzystwo to upowszechniało polską książkę, organizowało czytelnie i  biblioteki. Z inicjatywy Zygmunta Działowskiego w Toruniu powstało Towarzystwo Naukowe, którego Łyskowski był wieloletnim prezesem.   O życiu i działalności Ignacego Łyskowskiego na tle dziejów głównie Prus Zachodnich, ale też w kontekście idei ratowania od zagłady gniazda Łyskowskich w Mileszewach, w programie mówili: Krystyna Warachowska, kolekcjonerka, badaczka lokalnych dziejów Mileszew i rodziny Łyskowskich oraz ks. Waldemar Milewski, proboszcz parafii św. Apostołów Piotra i Pawła w Lembargu.   Lit.: - „Ignacy Łyskowski. Działacz społeczny i narodowy ziemi michałowskiej 1820-1886”, oprac. A. Tujakowski, Toruń – Brodnica 1977; - K. Gimińska, M. Rejmanowski, „Mileszewy gmina Jabłonowo Pomorskie. Zespół dworsko-parkowy”, Toruń 1998; - „Prałaci i Kanonicy katedralni chełmińscy…”, wyd. ks. A. Mańkowski, Toruń 1928; - „Leon Łangowski (…) powstaniec wielkopolski, działacz niepodległościowy i patriota wzorowy gospodarz majątku Mileszewy”, oprac. E. Rzepka, Jabłonowo Pomorskie 2021 Fot. 1. Pałac Łyskowskich w Mileszewach od frontu, 2023 r.; fot. P. Łoś/RDC 2. Gość programu, Krystyna Warachowska, regionalistka, strażniczka pamięci o I. Łyskowskim; fot. P. Łoś/RDC 3. Gość programu, ks. Waldemar Milewski, proboszcz parafii św. Apostołów Piotra i Pawła w Lembargu; fot. P. Łoś/RDC 4. Ignacy Łyskowski (1820-1886), działacz społeczny i oświatowy z Mileszew; Wikipedia 5. Pałac Łyskowskich w Mileszewach, 1992 r.; fot. B. Chrostowski, zbiory NID 6. Pałac Łyskowskich w Mileszewach, 1992 r.; fot. B. Chrostowski, zbiory NID 7. Park wokół pałacu Łyskowskich w Mileszewach, 1992 r.; fot. B. Chrostowski, zbiory NID 8. Pałac w Mileszewach przed II wojną św.; zbiory rodziny Łangowskich 9. Pałac, park oraz zabudowania gospodarcze majątku Łyskowskich, Sikorskich i Łangowskich w Mileszewach, 2023 r. fot. P. Łoś/RDC 10. Pałac, park oraz zabudowania gospodarcze majątku Łyskowskich, Sikorskich i Łangowskich w Mileszewach, 2023 r. fot. P. Łoś/RDC   11. Pałac, park oraz zabudowania gospodarcze majątku Łyskowskich, Sikorskich i Łangowskich w Mileszewach, 2023 r. fot. P. Łoś/RDC   12. Pałac, park oraz zabudowania gospodarcze majątku Łyskowskich, Sikorskich i Łangowskich w Mileszewach, 2023 r. fot. P. Łoś/RDC   13. Pałac, park oraz zabudowania gospodarcze majątku Łyskowskich, Sikorskich i Łangowskich w Mileszewach, 2023 r. fot. P. Łoś/RDC   14. Tablica poświęcona pamięci I. Łyskowskiego na pałacu w Mileszewach; fot. P. Łoś/RDC 15. Obelisk z tablicą ku czci I. Łyskowskiego na osiedlu po byłym PGR w Mileszewach, wystawiony z inicjatywy Krystyny Warachowskiej; fot. P. Łoś/RDC 16. Pola i łąki w części gospodarczej majątku Mileszewy, 2023 r.; fot. P. Łoś/RDC 17. Pola i łąki w części gospodarczej majątku Mileszewy, 2023 r.; fot. P. Łoś/RDC     18. Kościół parafialny pw. Apostołów Piotra i Pawła w Lembargu – świątynia kolatorska dla rodów: Łyskowskich, Sikorskich i Łangowskich, pod kościołem krypta - miejsce spoczynku Ignacego Łyskowskiego, jego żony, rodziców i dziadków Rutkowskich oraz Kalksteinów. Widoczna lipa, o której mowa jest w audycji; fot. P. Łoś/RDC 19. Wnętrze kościoła w Lembargu; fot. P. Łoś/RDC 20. Wnętrze kościoła w Lembargu; fot. P. Łoś/RDC     21. Wnętrze kościoła w Lembargu; fot. P. Łoś/RDC     22. Wnętrze kościoła w Lembargu; fot. P. Łoś/RDC     23. Wnętrze kościoła w Lembargu; fot. P. Łoś/RDC