80 lat temu Sowieci porwali i aresztowali Przywódców Polskiego Podziemia. Przed marionetkowym sądem stanęli najbardziej zasłużeni działacze ruchu oporu, którym postawiono absurdalne zarzuty. W trakcie pokazowego procesu w Moskwie skazano znaczną część z nich na wieloletnie kary więzienia. Porwanie „Szesnastu” z jednej z pruszkowskich wilii przy ul. Pęcickiej oraz jego dalsze konsekwencje stało się jednym z najważniejszych przykładów sowieckiego bezprawia.

Obchody 80. rocznicy porwania Szesnastu Przywódców Polskiego Państwa Podziemnego

Chcąc upamiętnić to wydarzenie, Piotr Bąk, Prezydent Miasta Pruszkowa, Światowy Związek Żołnierzy AK – Koło nr 6 w Pruszkowie oraz Muzeum Dulag 121 zapraszają na uroczyste, dwudniowe obchody 80. rocznicy porwania Szesnastu Przywódców Polskiego Państwa Podziemnego.

27 marca

11:00 – Msza Święta w intencji Ojczyzny w Parafii św. Kazimierza w Pruszkowie,

12:30 – główna część obchodów pod Pomnikiem Szesnastu (al. Armii Krajowej 11), w trakcie której złożone zostaną wiązanki kwiatów jako symboliczny wyraz wdzięczności i szacunku,

14:30 – odsłonięcie wystawy na placu Jana Pawła II, poświęconej Stanisławowi Mierzwie - jednemu z Szesnastu.

29 marca

15:00 – spotkanie poświęcone Stanisławowi Mierzwie oraz promocja książki Radosława Kurka „Stanisław Mierzwa 1905-1985” w Muzeum Dulag 121 (ul. 3 Maja 8a), we współpracy z Instytutem Pamięci Narodowej.

Zmiany w ruchu   

W związku z uroczystymi obchodami 80. rocznicy porwania Szesnastu Przywódców Polskiego Państwa Podziemnego dnia 27 marca 2025 roku (czwartek) w godzinach 11:30 – 14:30 czasowej zmianie ulega organizacja ruchu na Alei Armii Krajowej. Zmiana dotyczy odcinka pomiędzy ulicami Józefa Bema, Władysława Łokietka, Księcia Józefa oraz Andrzeja. Wjazd od tych ulic w Aleję Armii Krajowej będzie niemożliwy.

Na czas zamknięcia odcinka Al. Armii Krajowej w godzinach 11:30-14:30 autobusy linii nr 2 zostaną skierowane na objazd i nie będą obsługiwały przystanków Andrzeja 03 i 04 oraz Szpital Powiatowy 05.

Historia porwania Szesnastu Przywódców Polskiego Państwa Podziemnego

80 lat temu, 27 i 28 marca 1945 roku, w Pruszkowie pod Warszawą NKWD podstępnie aresztowało przywódców Polskiego Państwa Podziemnego, na czele z Komendantem Głównym Armii Krajowej generałem Leopoldem Okulickim "Niedźwiadkiem" oraz wicepremierem Janem Stanisławem Jankowskim. Zostali oni wywiezieni samolotem do Moskwy i w czerwcu tego samego roku stanęli przed sowieckim sądem w tzw. Procesie Szesnastu. Działania NKWD były wpisane w plan sowietyzacji zajętych ziem polskich oraz likwidacji struktur Polskiego Państwa Podziemnego.

Wcześniej, w lutym 1945 roku, Rada Jedności Narodowej, czyli parlament Polski Podziemnej, mimo sprzeciwu rządu emigracyjnego uznała ustalenia konferencji jałtańskiej. Liczono na to, że dojdzie do demokratycznych wyborów, które pozwolą wyłonić rząd niezależny od władzy radzieckiej, o czym zapewniali w Jałcie przywódcy wielkich mocarstw: Roosevelt, Churchill i Stalin. Dlatego, choć nie ufano Rosjanom, na ich zaproszenie kierownictwo Polski Podziemnej pojechało do willi w Pruszkowie na rozmowy z generałem Iwanem Sierowem, który dał generałowi Okulickiemu gwarancję nietykalności. Wszyscy przywódcy, wraz z aresztowanym wcześniej przewodniczącym Stronnictwa Narodowego Aleksandrem Zwierzyńskim, zostali osadzeni na moskiewskiej Łubiance, osławionej sowieckiej katowni. Po ich porwaniu mocarstwa zachodnie ograniczyły się jedynie do złożenia oświadczeń protestacyjnych.           

Proces Szesnastu był jednym ze słynnych procesów pokazowych, jakimi Sowieci usiłowali zastraszyć społeczeństwo. Nadano mu wielki rozgłos, co miało zdyskredytować w oczach świata legalne władze Rzeczypospolitej oraz antykomunistyczny ruch oporu na ziemiach polskich. Polacy zostali oskarżeni o przygotowywanie wraz z Niemcami ataku na ZSRR, a także tworzenie oddziałów bojowych, które szerząc terror, miały mordować przeciwników Armii Krajowej oraz radzieckich wojskowych.           

Kilkudniowa rozprawa przed Kolegium Wojskowego Sądu Najwyższego w Moskwie zakończyła się 21 czerwca 1945 roku. Sąd skazał 13 z 16 oskarżonych na kary więzienia, od 4 miesięcy do 10 lat. Trzy osoby uniewinniono. Generał Leopold Okulicki, Jan Stanisław Jankowski oraz Stanisław Jasiukowicz zmarli w radzieckich więzieniach. Pozostali wrócili do Polski, lecz wielu z nich ponownie aresztowano.

Tydzień po ogłoszeniu wyroków, 28 czerwca 1945 roku, został powołany Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej, którego podstawą były władze powołane przez Moskwę. Mimo istnienia legalnego rządu w Londynie, gabinet został uznany przez Stany Zjednoczone i państwa zachodnie.

Czytaj też: Wybory na burmistrza Mszczonowa w najbliższą niedzielę